Julius Schottländgrób rodziny J.

Julius Schottländer (ur. 16 marca 1835 w Ziębicach, zm. 1 stycznia 1911 we Wrocławiu) – niemiecki kupiec, właściciel dóbr ziemskich i filantrop pochodzenia żydowskiego.

Rozpoczął działalność gospodarczą w rodzinnych Ziębicach jako handlarz wełną i zbożem.

W 1859 założył ze swym szwagrem Louisem Pakully spółkę i przeniósł interesy do Wrocławia.

W 1864 założył firmę handlową przy Karlstraße 2 (dziś Kazimierza Wielkiego).

W latach 1864–1869 dzierżawił od miasta Młyn Średni (Mittel-Mühle– dziś nieistniejący, zlikwidowany w 1921; na jego miejscu przy dzisiejszym moście Pomorskim Południowym prowadzącym na Kępę Mieszczańską wybudowano w latach dwudziestych elektrownię wodną), w którym produkował olej spożywczy.

Wkrótce zaczął skupować tereny w okolicy Wrocławia (m.in. we wsiach Kowale, Partynice, Wysoka, Suchy Dwór i innych), a także nieruchomości w mieście.

Podczas wojny Prus z Austrią w 1866 i z Francją 1870–1871 wzbogacił się już na tyle, że mógł rozpocząć działalność filantropijną. Między innymi na południe od Wrocławia urządził park i przekazał w 1877 miastu (dziś Park Południowy), zatrzymał tylko posiadłość nad Ślęzą (dziś w pobliżu ul. Skrajnej na pograniczu Partynic i Kleciny), gdzie wybudował rezydencję Villa Ehrlich.

Inwestował w przemysł – młyny, cukrownie, cegielnie, cementownie – oraz w nieruchomości, w tym także w rolnicze posiadłości ziemskie.

Schottländer był jedynym w Prusach Żydem – właścicielem ordynacji ziemskiej. W Ziębicach założył park miejski.

W rejonie dzisiejszego placu Grunwaldzkiego, rozpoczął zabudowę miejską wytyczając w latach 1875–1879 ulice, które od imienia syna i niezidentyfikowanej osoby z rodziny nazwał Paulstraße iGertrudenstraße (dziś Michała Wrocławczyka i Benedykta Polaka). W 1890 przebudował cukrownię na Sołtysowicach.

Ustanowił fundację z przeznaczeniem wsparcia m.in. wrocławskich Żydów, a także ufundował w 1896 Żydowski Dom Starców i w 1903 Żydowski Dom sióstr szpitalnych, oba przy dzisiejszej Alei Wiśniowej. Do czasu dojścia do władzy nazistów w 1934 Julius Schottländer był patronem głównej ulicy wiodącej do jego majętności w południowej okolicy miasta Julius-Schottländer-Straße – dziś Karkonoskiej.

Był synem kupca Löbela Schottländera i ojcem Paula Schottländera (1870–1938), mecenasa nauki, honorowego senatora Uniwersytetu Wrocławskiego. Juliusa Schottländera pochowano na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Ślężnej we Wrocławiu w grobowcu, w którym wcześniej pochowano też jego rodziców Löbela i Henriettę, a później jego żonę Annę z domu Galewski (ur. 31 lipca 1846, zmarłą niespełna trzy tygodnie po mężu – 20 stycznia 1911), a następnie syna Paula.

Oddany do użytku w 1911 Dom Handlowy Juliusa Schottländera przy ul. Świdnickiej 32 róg placu Teatralnego nosił nazwę St. Hieronymus; przez pewien czas po wojnie jego wyższe kondygnacje zajmował akademik Uniwersytetu Wrocławskiego "Szklany Dom" z wejściem od pl. Teatralnego 8.

Paul Schottländer[edytuj]

Paul Schottländer

(ur. 14 lutego 1870 we Wrocławiu, zm. 18 marca 1938 w Wessig[1]) – niemieckimecenas nauki pochodzenia żydowskiego, doktor filozofii, honorowy senator Uniwersytetu Wrocławskiego. Syn Juliusa Schottländera (1835-1911), kupca, właściciela dóbr ziemskich i filantropa.

Współzałożyciel i do roku 1933 przewodniczący Wrocławskiego Związku Uniwersyteckiego. Fundator m.in. zoologicznej stacji naukowo-badawczej na Morzu Śródziemnym.

Pochowany został na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Ślężnej we Wrocławiu w grobowcu Schottländerów, w którym wcześniej pochowano też jego rodziców i dziadków.

Fundatorzy

-Julius i Paul Schottlanderowie

grób rodziny J.Schottländera - po lewej, po prawej- pałacyk willowy, zwany również myśliwskim.

Własność rodziny Juliusa Schottlaendera. Po wojnie zdewastowany i rozebrany.

Louis Galewsky - przemysłowiec

(ur. 25 marca 1819, zm. 28 kwietnia 1895 we Wrocławiu) – niemiecki przemysłowiec pochodzenia żydowskiego.

Założyciel jednej z najbardziej znanych w XIX wieku wytwórni wódek i likierów w Niemczech - L. Galewsky & Co, której markowym produktem był likier o nazwie Breslauer Dom.

Firma powstała w roku 1844 we Wrocławiu, z czasem otwarto jej filie w Berlinie i Gdańsku, lokal firmy serwujący produkowane przez nią trunki mieścił się we Wrocławiu przy ulicy Świdnickiej 36. Po śmierci założyciela nazwę firmy zmieniono na Louis Galewsky Aktiengesellschaft. Był ojcem znanego lekarza dermatologa Eugena Galewsky'egoi chemika Paula Galewsky'ego. Został pochowany na cmentarzu przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu.

"Był taki czas, kiedy miasto zyskiwało rozgłos dzięki produkowanym we Wrocławiu wybornym trunkom. Do nich należał likier Breslauer Dom z firmy L. Galewsky & Co. Louis Galewsky (1819-1895) założył swoją wytwórnię wódek i likierów w 1844r. Następnie otworzył filie w Berlinie i Gdańsku, gdzie również produkowano specjalność firmy, czyli "Katedrę Wrocławską" Po śmierci Louisa Galewskyego wytwórnia zmieniła nazwę na "Louis Galewsky Aktiengesellschaft", a znany firmowy lokal serwujący likier należał do jednego z akcjonariuszy Fritza Preusse i mieścił się przy ul. Świdnickiej 36."

Źródło:

Łagiewski Maciej: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1997. ISBN 83-905227-2-1. (pol.)

Ferdinand Lassalle

(ur. 13 kwietnia 1825 we Wrocławiu jako Ferdinand Lassal - zm. 31 sierpnia1864, Carouge w Szwajcarii, na skutek rany odniesionej w wyniku postrzału) – polityk niemieckipochodzenia żydowskiego, myśliciel polityczny, rewolucjonista, działacz socjalistyczny i pisarz.

Ojciec Ferdynanda, Heyman Lassal, nazywał się początkowo Chaim Wolfssohn. Nowe nazwisko wziął od nazwy miasta, w którym chodził do szkoły rabinackiej: Loslau (dzisiejszy Wodzisław Śląski). Matką Ferdynanda była Rozalia Lassal z domu Herzfeld.

Lassalle przyszedł na świat jako drugie dziecko swoich rodziców, którzy osiedlili się we Wrocławiu. Ferdynand urodził się w domu przy Karlsplatz nr 2, w budynku postawionym na miejscu zburzonego w 1814 lewobrzeżnego Młyna Siedmiu Kół stojącego nad Czarną Oławą od roku 1291.

Już jako nastolatek pragnął zrównywać szanse i działać dla ludzkości. Uczęszczał do szkoły handlowej (Handelsschule) we Wrocławiu, po której zdał maturę. Wbrew woli ojca, biednego rzemieślnika, chciał studiować. W efekcie wraz z matką i siostrą na jakiś czas wyprowadził się z domu. Studiował najpierw we Wrocławiu, a potem w Berlinie. Mówił wtedy o współczesnych Prusach: Wielkie więzienie pełne ludzi, rządzone przez tyranów.

Po studiach przebywał dwukrotnie w Paryżu, gdzie zmienił formę nazwiska na "Lassalle" (mniej przywodzącą na myśl etniczne korzenie).

Był założycielem pierwszej partii robotniczej w historii, nazywała się Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy. Uważany jest za jednego z twórcówsocjaldemokracji, bo odrzucał rewolucję.

Zabudowania jednego z licznych majątków ziemskich rodziny Shottlaender. Na zdjęciu Paul Schottlaender z małżonką Ludmiłą przed bramą majątku w Wysokiej.

Źródła :

http://dolny-slask.org.pl/781587,foto.html
Wrocławscy Żydzi 1850-1944 Maciej Łagiewski , Muzeum Miejskie Wrocławia , Wrocław 1997
Wikipedia.pl kategoria wrocłascy przemysłowcy
Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1997.
Kategorie:
Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850-1944. Wrocław: Muzeum Historyczne, 2005.
Leszek Ziątkowski: Bankierzy, przedsiębiorcy i filantropi – rzecz o Żydach na wrocławskim Przedmieściu Świdnickim. W: Przedmieście Świdnickie we Wrocławiu. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, Wydawnictwo Gajt, 2012, s. 186-202.

Bracia Ehrlichowie,

Richard Ehrlich i Paul Hermann Ehrlich, to niemieccy architekci żydowskiego pochodzenia. Zaprojektowali dom towarowy Juliusa Schottlandera, szkołę żydowską przy ul. Łąkowej i inne budynki żydowskie we Wrocławiu. Wybudowali bardzo dużo kamienic i willi we Wrocławiu oraz cmentarz żydowski na Kozanowie wraz z budynkami pomocniczymi: kostnicą, domem przedpogrzebowym i budynkiem biurowym.

(ur. 19 czerwca 1866 we Wrocławiu, zm. 14 września 1942 wTerezinie) i Paul Hermann (ur. 14 maja 1870 we Wrocławiu, zm. 18 kwietnia 1943 w Terezinie)

Ukończyli oni najpierw elitarne wrocławskie Gimnazjum św. Marii Magdaleny – Richard w roku 1886, a Paul w 1890. Następnie studiowali architekturę. Wiadomo, że Paul studiował na berlińskiej Akademii Budowlanej będącej wówczas częściąPolitechniki w Charlottenburgu. Obaj po studiach i uzyskaniu uprawnień architektów rozpoczęli pracę na państwowej posadzie z tytułem rządowego mistrza budowlanego (niem.Regierungsbaumeister). Ponadto wiadomo, że Paul od roku 1898 był członkiem Związku Architektów i Inżynierów (niem. Architekten- und Ingenieurverein), a później Niemieckiego Związku Architektów[5]. Ehrlichowie należeli do elity architektów, nie tylko we Wrocławiu, ale i w całej prowincji śląskiej.

Projekty

rozbudowa willi prezydenta rejencji przy ul. Jaworowej 19/21, w której obecnie swoją siedzibę ma oddział dolnośląski Państwowego Instytutu Geologicznego
1899 budowa zabudowań przy ul. Włodkowica 5-9 otaczających dziedziniec wokół synagogi Pod Białym Bocianem mieszczących m.in. budynek zarządu gminy, mieszkania, szkołę religijną i mykwę. Budynki te wznoszone do roku 1902 służą potrzebom wrocławskich Żydów do dziś. Również samo wnętrze synagogi Pod Białym Bocianem zostało przebudowane według projektu braci w roku 1905, kiedy to stare drewniane empory przeznaczone dla kobiet zastąpiono żelbetowymi galeriami
budowa nowego szpitala żydowskiego
cmentarz żydowski na Kozanowie, gdzie Paul wykonał projekt nekropolii we współpracy z miejskim dyrektorem ogrodnictwa Hugo Richterem
budowa czterech domów towarowych, z których trzy znajdowały się w Rynku: „Trautner” należący do Louisa Cohna, sąsiadujący z nim „Hünert” oraz mieszczący się w południowej pierzei dom firmy „S.L. Landsberger”. Czwartym był dom towarowy należący do kupca Carla Klussmanna przy ul. Świdnickiej
budowa reprezentacyjnej willi dla doktora Feliksa Hayna w Bytomiu
przebudowa w duchu secesji synagogi w Lesznie
budowa luksusowych willi na osiedlu Borek zamieszkiwanym przez zamożnych wrocławian: kupców, bankierów, wysokich urzędników państwowych czy profesorów uniwersytetu, w tym: bankiera Geroga Cohna przy al. Jaworowej 9/11[19], Fritza Ehrlicha przy al. Akacjowej 12[20] i Adolfa Sternberga przy al. Kasztanowej 23-25
dom własny Paula Ehrlicha wybudowany w roku 1906 u zbiegu ulic Jastrzębiej i Racławickiej,
przebudowa willi Zeissigów przy ul. Kopernika 16, zaprojektowaną przez ojca Louisa Ehrlicha w roku 1898 w roku 1902 i 1912
budynki administracyjne na starym cmentarzu żydowskim przy ul. Ślężnej
rozbudowa szpitala żydowskiego
budowa sierocińca przy pl. Pereca 3 i szkoły przy ul. Łąkowej 8/10 w bezpośrednim sąsiedztwie nowej synagogi
dom opieki fundacji Arnolda i Herrmanna Schottländerów przy ul. Sztabowej 93 tuż przy szpitalu żydowskim
dom starców fundacji Louisa i Fanny Hille przy ul. Saperów 22/24
domy mieszkalne fundacji Gotthelfa przy ul. Czarnieckiego 93-95
dom towarowy firmy J.Z. Hamburger przy ul. Krupniczej
dom towarowy Juliusa Schottländera przy ul. Świdnickiej 3
budowa nagrobków i grobowców, które do dziś można zobaczyć m.in. na starym cmentarzu żydowskim przy ul. Ślężnej
w roku 1920 na nowym cmentarzu żydowskim przy ul. Lotniczej (młodszy z braci - Paul ) pomnik poświęcony pamięci pochodzących z Wrocławia poległych w czasie I wojny światowej żydowskich żołnierzy oraz pole z ich nagrobkami
drugi projekt rozbudowy szpitala żydowskiego oraz znajdującego się w jego bezpośrednim sąsiedztwie budynku fundacji Beate Guttmann przeznaczonego dla samotnych starszych kobiet
zniszczone w roku 1945, bloki mieszkalne na osiedlu Szczepin przy ul. Zielonogórskiej
dwa zachowane do dziś bloki przy ul. Olszewskiego naBiskupinie
1925-26 rozbudowy dwóch elektrowni należących do koncernuElektrizitätswerk Schlesien, w podwrocławskich Siechnicach i Wałbrzychu
przebudowa sali Wrocławskiego Domu Koncertowego,
projekty szkoły w Kamiennej Górze, domku letniskowego w Górce koło Sobótkiz roku 1929
projekt domu jednorodzinnego dla Toni Homagk wybudowany roku 1933 przy ul. Moniuszki 49 na osiedlu Zalesie
1926 budowa oszalowanych deskami domów osiedla dla pracowników fabryki w Bielawie

Od czasu dojścia w Niemczech narodowych socjalistów do władzy, a szczególnie od czasu wprowadzenia ustaw norymberskich zarówno Ehrlichowie jak i inni architekci żydowskiego pochodzenia, mogli realizować w tamtym okresie jedynie zlecenia gminy żydowskiej, żydowskich organizacji czy prywatnych inwestorów należących do społeczności żydowskiej. Ostatnim dużym projektem, jaki obaj bracia zrealizowali, był wielorodzinny budynek mieszkalny przy al. Pracy 37-41 ufundowany przez gminę synagogalną przeznaczony dla niezamożnych rodzin żydowskich.

W czasie II wojny światowej bracia Ehrlichowie podzielili los większości wrocławskich Żydów, którym nie udało się wyjechać z Niemiec. Zostali wraz ze swoimi rodzinami wywiezieni z Wrocławia, a następnie zamordowani w obozie koncentracyjnymTheresienstadt utworzonym w Terezinie na terenie Protektoratu Czech i Moraw, do którego kierowano transporty Żydów z Wrocławia i innych miast Rzeszy.

Młodszy z braci Paul został wywieziony z Wrocławia w dniu 27 lipca 1942 r. w transporcie liczącym 1100 osób, z których pobyt w obozie przeżyło tylko 23. Przed przybyciem do Terezina przebywał jeszcze przez pewien czas w obozie przejściowym w Krzeszowie. Zginął 18 kwietnia 1943 r.

Starszy z braci, Richard, został wywieziony w transporcie w dniu 31 sierpnia tego samego roku. Transport ten liczył 1065 osób, z których tylko 30 udało się przeżyć. Do Terezina dotarł poprzez obóz przejściowy w Prędocicach. Zmarł niespełna dwa tygodnie po przybyciu 14 września 1942 r. Jako przyczynę jego śmierci w karcie zgonu podano wadę serca[56]. W tym samym transporcie co Richard została deportowana do Terezina także siostra obu braci Margarete. Zmarła w obozie 8 listopada 1942 r